Kralendijk verkennen

De hoofdstad (en enige stad) van Bonaire is Kralendijk. In het centrum van Kralendijk, ook wel Playa genoemd, valt een hoop moois te zien. Wij nemen je mee op stadswandeling langs de hoogtepunten van Kralendijk en vertellen je onderweg de bijzondere achtergrondverhalen. Genoeg van de drukte van de stad? Ga weg van de massa tijdens onze tours langs de verborgen parels van Bonaire.

Het start bij Rincon

Voordat we inzoomen op de hoogtepunten, beginnen we met een stukje geschiedenis. In 1636 komt Bonaire in Nederlandse handen. Johannes van Walbeeck van de West-Indische Compagnie (WIC) verovert het eiland op de Spanjaarden. Deze hadden zich vanaf 1527 in een vallei in het noorden van Bonaire gevestigd. Zo is Rincon ontstaan, het enige dorpje op Bonaire. Ook onder Nederlands bewind blijft Rincon lange tijd de belangrijkste vestigingsplaats. Kralendijk bestond nog niet.

Het eerste fort

Na de verovering start de zoutproductie. Eerst worden de Caiquetio’s, de oorspronkelijke bewoners van Bonaire, gedwongen om te werken op de zoutpannen. Al snel arriveren de eerste schepen met tot slaaf gemaakte Afrikanen. In onze blog over het Rondje Zuid en tijdens onze tours gaan we uitgebreider in op deze periode uit de geschiedenis.

Om het zout, “het witte goud” te beschermen, wordt er een klein fort gebouwd. Het fort heeft vier kanonnen en wordt bemand door ongeveer vijftig soldaten. In 1792 gaat de West-Indische Compagnie failliet en komt Bonaire in handen van het Nederlandse Gouvernement. Hier begint de geschiedenis van Kralendijk.

Het ontstaan van Kralendijk

In die tijd is Bonaire één grote plantage. Anders dan op Curaçao kunnen vrije mensen er zich niet vestigen. De Compagnie zag daar streng op toe, maar onder bewind van het Nederlandse Gouvernement verslapt dat toezicht. In de luwte van Klein-Bonaire, ontstaat een nederzetting op een strand met een wal van aangespoeld koraal. De inwoners noemen die koralenwal een dijk. “Kralendijk” is geboren.

Rincon blijft tot 1850 echter de grootste nederzetting van Bonaire. Dan wordt een groot deel van de slavenbevolking uit het dorp verplicht om dichter bij de zoutpannen te gaan wonen. Zo ontstaat bij Kralendijk het dorpje Pueblo Nobo (nieuw dorp). Nu de tot slaaf gemaakten niet meer helemaal van en naar Rincon hoeven te lopen, moeten ze nog meer uren op de zoutpannen werken.

Fort Oranje (1)

Fort Oranje is een goede plek om onze stadswandeling door het centrum van Kralendijk te starten. Achter het fort ligt een groot parkeerterrein waar je altijd wel een plekje kunt vinden.

Aan het begin van de negentiende eeuw valt Bonaire een korte tijd in Engelse handen. Dat gebeurt als de Engelsen Curaçao dreigen aan te vallen. In allerijl worden alle soldaten uit Bonaire als versterking naar Curaçao overgebracht. Bonaire wordt zonder slag of stoot opgegeven.

In 1816 wordt Bonaire weer aan Nederland teruggegeven. Fort Oranje wordt gebouwd om het eiland beter verdedigbaar te maken. Het jonge Kralendijk floreert onder de bescherming die het fort biedt. Achter de vier meter hoge muren van het fort worden vier kanonnen geplaatst. Deze zijn door de Engelsen achtergelaten. De oude WIC-kanonnen uit het eerste fort krijgen een tweede leven. Daaraan worden de schepen voortaan afgemeerd.

De eerste jaren woont de commandeur van Bonaire in het fort. Ook worden er achter de hoge muren waardevolle goederen opgeslagen. Later dient het fort nog als gevangenis, politiebureau, brandweerkazerne en museum. Tegenwoordig huist het openbaar ministerie er. Als het fort is geopend, kun je de Engelse kanonnen van dichtbij bekijken. Ook staat er een stenen vuurtoren in het fort. Deze is in 1932 gebouwd, als vervanging voor een houten exemplaar.

De Commandeurswoning (2)

Al sinds hun komst op Bonaire stelt de West-Indische Compagnie commandeurs aan op Bonaire. Gesteund door een handjevol soldaten leiden deze heren de gang van zaken op Bonaire in goede banen. Na het faillissement van de WIC wordt het Nederlandse gouvernement de baas op Bonaire. Uit gewoonte noemt het gouvernement hun afgevaardigde op het eiland ook de commandeur.

Aan het begin van de negentiende eeuw woont de commandeur van Bonaire in de kleine woning in het fort. Er is echter behoefte aan een serieuze commandeurswoning. In 1837 verrijst dit imposante gebouw pal naast het fort. Op de begane grond worden goederen opgeslagen en het woongedeelte bevindt zich op de eerste verdieping. Voor de woning ligt een prachtige tuin.

In 1848 wordt het dagelijks bestuur van Bonaire geformaliseerd. Vanaf dan woont de gezaghebber in de Commandeurswoning. Hij is verantwoordelijk voor de rust, orde en veiligheid op het eiland en de soldaten maken plaats voor politieagenten. De gezaghebber wordt bijgestaan door twee gekozen landsraden.

De burgemeester van de bijzondere gemeente Bonaire wordt tot op de dag van vandaag de gezaghebber genoemd. En nog steeds wordt Bonaire onder andere vanuit dit gebouw bestuurd. Als de hekken aan de zijkanten van de tuin openstaan, kun je dit prachtige gebouw van dichtbij bekijken.

Het Wilhelminaplein (3)

Even verderop kom je langs een kleiner gebouw dat pal aan de kust staat. Dit is het douanekantoor uit 1925. Wie Bonaire per schip bezoekt, moet zich hier melden. Naast het gebouw staat het W-vormige Wilhelminabankje uit 1923. Dit bankje werd vooral gebruikt door mensen die op de aankomst van het schip met hun dierbaren wachtten.

Aan de overkant van de weg ligt het Wilhelminaplein. In de schaduw van de vele bomen verzamelt zich hier een mengeling van toeristen en lokalen. Het plein wordt daarom ook wel het Wilhelminapark genoemd en wordt omgeven door een aantal mooie gebouwen.

De Pasanggrahan is het gebouw dat het meest in het oog springt. Het majestueuze pand is in 1890 gebouwd voor de familie Debrot. Deze machtige familie was politiek actief en kocht twee jaar na de bouw plantage Slagbaai aan. Ze hadden onder andere veel geld vergaard bij de afschaffing van de slavernij. De familie bezat namelijk veel slaven en ontving daarom een flinke compensatie van de Nederlandse staat. In 1921 komt het gebouw in handen van de overheid. Het doet daarna onder andere dienst als verblijf voor ambtenaren op reis. Pasanggrahan is het Javaanse woord voor een dergelijk gebouw. Tegenwoordig vergadert de eilandraad er, de gemeenteraad van Bonaire.

Aan de oostkant van het plein staat een protestants kerkje uit 1847. Het Cubaanse restaurant ernaast is gevestigd in het eerste schoolgebouw van Bonaire. De bouw van het schooltje is grotendeels betaald door de gemeenschap. Onder andere Aldersina Janga deed een bijzondere bijdrage. Deze tot slaaf gemaakte vrouw had driehonderd florijnen ontvangen om zich vrij te kopen, maar schonk het bedrag opdat de school gerealiseerd kon worden. In 1849 wordt de eerste les gegeven door leraar Willem F. Meinhardt. De eerste jaren woonde hij op de bovenverdieping.

Verder zijn er twee oorlogsmonumenten te vinden. Het eerste monument staat voor de stadspier en is ter nagedachtenis aan de Antilliaanse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Op het plein zelf staat het Eleanor Rooseveltmonument. Met deze plaquette herdenkt Bonaire het vermeende bezoek van deze First Lady aan de Amerikaanse troepen op Bonaire in 1944. Vermeend, want er is geen hard bewijs dat dit bezoek werkelijk heeft plaatsgevonden. Daar verandert deze plaquette niets aan.

Ook het Van Walbeeckmonument uit 1934 is een plaquette. Het herdenkt de verovering van de Antillen op de Spanjaarden, toen driehonderd jaar geleden. Voor de oplettende lezer: Zoals eerder gezegd werd Bonaire inderdaad in 1636 veroverd, maar de verovering van de Antillen begon twee jaar eerder met Curaçao.

Ten slotte staat er op het pleintje naast de Pasanggrahan een tijdscapsule van de lokale Lionsclub. De capsule uit 2002 zal in 2042 weer worden geopend. Naast een beschrijving van Bonaire en diverse brieven naar de toekomst, zit er in de capsule een cd, een rekenmachine en een mobiele telefoon.

Plasa Machi Mimi (4)

Pal aan zee, aan de andere kant van de Pasanggrahan, staat een gebouwtje dat wel iets wegheeft van een tempel. Het is de Plasa Machi Mimi, de vismarkt. Het bouwwerk stamt uit 1935 en is vernoemd naar Machi Mimi, een geliefde visverkoopster die na haar overlijden in 1986 op deze manier is geëerd. Tegenwoordig wordt hier fruit verhandeld door Venezolaanse kooplieden. Met hun kleine scheepjes overbruggen zij de honderd kilometer tussen Venezuela en Bonaire.

Vanaf de vismarkt loop je via de Kaya Isla Riba naar de Kaya Grandi, dé winkelstraat van Kralendijk. Halverwege de Kaya Isla Riba kom je langs het Terramar Museum. In dit museum kom je alles te weten over het verleden van Bonaire.

Kaya Grandi (5)

Van oudsher is de Kaya Grandi al de winkelstraat van Kralendijk. Halverwege de negentiende eeuw verblijven de families die eigenaar zijn van de verschillende plantages alleen in de weekenden in hun landhuis. Doordeweeks wonen zij in hun chique panden in Kralendijk. In de stad gaan de kinderen naar school. De andere familieleden werken in de winkel op de begane grond van het huis. De plantages zelf leveren weinig rijkdom op. Het geld wordt vooral met de handel verdiend.

Naast de teelt van wat groente en fruit, worden er op de Bonairiaanse plantages voornamelijk geiten, aloë, kalk, hout en houtskool geproduceerd. Slechts een klein deel van deze opbrengsten wordt op het eiland verkocht. Het meeste wordt per schip geëxporteerd. De families zorgen ervoor dat hun schepen niet leeg terugkomen. Voor de terugreis wordt het ruim gevuld met suiker, koffie, maismeel, boter, rijst en sterke drank. Ook kun je in de winkels voor zaken als schoenen, stoffen en gereedschappen terecht. Tijdens onze tour door het Washington-Slagbaaipark vertellen we je er alles over.

Tegenwoordig is de Kaya Grandi vooral gevuld met toeristen die op zoek zijn naar souvenirs. Zeker als er een cruiseschip in de haven ligt, kun je hier goed mensen kijken. Loop ook eens naar boven naar het verstopte binnenplaatsje bij La Terraza en sla ook het Harborside niet over. Via deze doorsteek kom je weer op de boulevard terecht.

De boulevard (6)

De Kaya J.N.E. Craane is de boulevard van Kralendijk. In het centrum is het op de boulevard vaak een drukte van belang, maar erbuiten is de boulevard een stuk rustiger. Hier kun je de drukte even achter je laten en genieten van de dobberende vissersscheepjes, de papegaaivissen in het azuurblauwe water en de luidruchtige lachmeeuwen. Misschien komt er wel een pelikaan of visarend voorbij gevlogen!

Op verschillende plekken langs de boulevard vertrekken watertaxi’s naar Klein Bonaire. Een bezoekje aan dit prachtige eilandje voor de kust van Kralendijk mag je niet missen. Je leest er alles over in onze blog over Klein Bonaire.

Op de boulevard kom je onder andere langs het Tului Domacasse-parkje. Achter het park, aan de overkant van de Kaya Grandi, is de prachtige mural Isabel van Tymon de Laat te vinden. Je loopt het best via dezelfde weg terug naar het centrum. De Kaya Grandi is hier druk en er is geen stoep. In de Kaya Bonaire vind je nóg een mural van Tymon. Leilana werd in februari 2021 bekroond tot beste mural wereldwijd! Meer murals vind je op deze site.

Het oude ziekenhuis en Sint Franciscusklooster (7)

De volgende hoogtepunten van Kralendijk vind je verderop, langs de Kaya L.D. Gerharts. Op de straathoek met de Kaya General C.M. Piar staat een oud Engels kanon en een anker, afkomstig van een Engels schip dat in 1829 voor de kust van Bonaire verging. Het eiland investeerde pas laat in vuurtorens, en vooral langs de oostkust zijn er om die reden veel schepen vergaan. Meer daarover vind je in de blog waarin we het Rondje Zuid verkennen.

Schuin tegenover het kanon vind je het oude ziekenhuis. Het is gebouwd als woonhuis van een welgestelde Bonairiaan, maar in 1944 wordt het verbouwd tot ziekenhuis. In 1977 wordt achter het pand het huidige ziekenhuis gebouwd. Nu leidt het ziekenhuis hier verplegend personeel op.

Het ziekenhuis deelt niet voor niets zijn tuin met het voormalige Sint Franciscusklooster. In 1856 starten de Franciscanessen van klooster Mariadal uit Roosendaal vanuit dit katholieke klooster de ziekenzorg op Bonaire. Het ziekenhuis draagt nog steeds de naam van Sint Franciscus en de overkoepelende stichting draagt de naam Mariadal.

De gevel van het klooster van de Franciscanessen wordt gesierd door een mooi beeld van Franciscus van Assisi. Zoals in iedere afbeelding van deze heilige draagt hij een bruin habijt met een touw om zijn middel geknoopt. Het touw heeft in totaal drie knopen, als symbool voor de drie geloften van de Franciscanessen: armoede, gehoorzaamheid en zuiverheid. De schedel aan zijn voeten staat voor de vergankelijkheid en herinnert eraan dat aardse bezittingen waardeloos zijn. Na je dood kun je deze immers niet meenemen naar het hiernamaals. Opvallend zijn ook de wonden aan zijn handen en voeten. Deze zou hij hebben opgelopen terwijl hij een visioen had van Jezus aan het kruis.

Plasa Fraternan di Tilburg en de Sint Bernarduskerk (8)

Van de zusters van Roosendaal wandelen we verder naar de fraters van Tilburg. Met het standbeeld in de vorm van een monnik op de Plasa Fraternan di Tilburg worden deze broeders herdacht. Aan het begin van de vorige eeuw richten ze de twee lagere volksscholen en een mulo op. Ze geven het onderwijs op Bonaire daarmee een hoognodige impuls, want mede door het slavernijverleden loopt het onderwijs in die tijd sterk achter op Nederland. De fraters waren ook actief op Curaçao en Aruba.

Tegenover het plein staat de Sint Bernarduskerk, de grootste kerk van Kralendijk. In 1948 vervangt dit gebouw de originele kerk uit 1829. Als je geluk hebt staan de zijdeuren open en kun je binnen een kijkje nemen.

Het Bonaire Museum/het Van der Ree-huis (9)

Tweehonderd meter verderop, aan het begin van Kaya J.C. van der Ree, vind je het Bonaire Museum. Dit natuurhistorisch museum is gevestigd in een mooi pand uit 1885. Het pand is lange tijd in bezit van familie Herrera, eigenaar van plantage Slagbaai. Ook deze familie verkoopt hier spullen vanuit een winkeltje aan huis. Het pand is ook bekend onder de naam het Van der Ree-huis.

In 1941 wordt Bòy van der Ree de laatste opzichter van Plantage Washington. Onder zijn leiding wordt er weer geïnvesteerd in de plantage, maar het mag niet baten. De plantages kunnen de naoorlogse ontwikkeling van Bonaire niet bijbenen en de winsten slinken. Tot overmaat van ramp wordt Bòy ziek. In 1966 spreekt hij de wens uit om van zijn plantage een natuurpark te maken. Onder die voorwaarden biedt hij de grond te koop aan aan het bestuur van de Nederlandse Antillen. Op 7 mei 1968 is de verkoop een feit en wordt Washington het eerste nationale park van de Antillen. Bòy mag het helaas niet meer meemaken. Hij overlijdt een half jaar eerder en wordt op zijn geliefde plantage begraven.

Het Simón Bolívar-monument (10)

Vanaf de kerk loop je via de Kaya Libertador Simón Bolívar naar het Simón Bolívar-monument. In het jaar 1499 wordt Bonaire ontdekt door de Spanjaarden. Die bestempelen het eiland al snel als isla inútil, waardeloos eiland. Ze vinden hier namelijk geen noemenswaardige delfstoffen. Uiteindelijk weten ze er met wat landbouwactiviteiten nog wat van te maken. In 1636 komt Bonaire, samen met Curaçao en Aruba in Nederlandse handen. De rest van Midden-Amerika blijft echter onder Spaans bewind. Zo worden de Nederlandse eilanden een toevluchtsoord voor onafhankelijkheidsstrijders die af willen rekenen met de Spaanse overheersing.

Simón Bolívar is de bekendste en succesvolste onafhankelijkheidsstrijder uit het begin van de negentiende eeuw. Uiteindelijk krijgt hij de controle over grote delen van Venezuela, Colombia, Panama, Ecuador, Peru en Bolivia. En inderdaad, dat laatste land is naar hem vernoemd. Het monument op Bonaire herinnert aan zijn bezoek in 1816. Vier jaar eerder schuilde hij korte tijd op Curaçao, nadat zijn eerste onafhankelijkheidsstrijd was mislukt.

Vanaf het monument loop je via de Kaya Pedro Luis Brion weer terug naar het centrum van Kralendijk. Mocht je je afvragen wie Luis Brion was? Hij was een Curaçaoënaar die Bolívar hielp tijdens de Venezolaanse onafhankelijkheidsoorlog en is zodoende een andere held van de onafhankelijkheidsstrijd geworden.

We hopen dat je van deze stadswandeling hebt genoten! Ben je ook geïnteresseerd in het verkennen van de rest van Bonaire? Verken het Rondje Zuid en het Rondje noord met je eigen huurauto en verken het prachtige offroad Bonaire met een van onze tours.

Verder lezen?